Het voormalige vliegveld van Gontrode is omgebouwd tot een toeristische site in een groen kader dat waardevol cultureel erfgoed terug op de kaart zet.

Stille getuigen

Op het uitgestrekte terrein van de Lembergse kouter blijven vandaag slechts twee bunkers over. Ze zijn stille getuigen van de ooit imposante aanwezigheid van de Duitse bezetter. De WO I-bunker is gerestaureerd en op het dak van de bunker vertelt een panoramatafel het verhaal van het vliegveld. Tekst- en beeldmateriaal en een plattegrond tonen de omvang van de site. Via het scannen van een QR-code kan je je met je smartphone of tablet op www.hetvliegveldvangontrode.be verdiepen in het uitgebreidere verhaal.

Te voet met de fiets of met de bus

Het vliegveld op eigen houtje bezoeken? De site fungeert als rustplaats op nieuw ontwikkelde fietslussen en een wandellus rond het vliegveld. De fietslus Sint-Amandsberg – Westerbegraafplaats – Sint-Amandsberg (16 km) voert je langs plaatsen waar de crash van de zeppelin LZ37 nog tastbaar aanwezig is. De fietslus Gontrode – Sint-Amandsberg – Gontrode (31 km) brengt het verhaal van het vliegveld en de zeppelins terug tot leven. Onderweg stop je bij markante plaatsen die een rol speelden tijdens de Groote Oorlog. De twee lussen kan je afzonderlijk of samen afleggen.

De wandelroute start aan het station van Gontrode en loopt rond het voormalige vliegveld. Zo krijg je vanuit elke hoek een spectaculair uitzicht over de bunkersite.

Je kan de kaarten downloaden of gratis ophalen in de bibliotheken, gemeentebesturen, sportdiensten, culturele centra en toeristische infopunten van Destelbergen, Lochristi, Melle, Merelbeke, Oosterzele en Sint-Lievens-Houtem. De kaarten zijn ook te verkrijgen bij dienst Toerisme Wetteren en in de horecazaken van Melle.

Trek je er liever in groep op uit? De gemeente Wetteren nam de site op in een fiets- en busroute. De busroute gaat langs Melle, Sint-Amandsberg en Wetteren en stopt ook aan het vliegveld van Gontrode. De fietsroute is ongeveer 20km lang en gaat van Kwatrecht tot Melle. Alle info en het reservatieformulier vind je op de website van de gemeente Wetteren.

Gratis iPads te huur

Heb je geen smartphone of tablet dan kan je gratis een iPad mini huren om tijdens je tocht www.hetvliegveldvangontrode.be te bezoeken en het volledige verhaal te ontdekken. En dit helemaal gratis! Je kan hiervoor terecht bij de dienst cultuur van de gemeente Melle. Je kan de iPad op voorhand reserveren (infodienst@melle.be of 09 210 07 77) maar dit is niet verplicht. Per iPad betaal je een waarborg van 50 EUR. Haal je toestel op tijdens de openingsuren van de cultuurdienst.

'Groote Oorlog in het Scheldeland'

Meer weten over de Groote Oorlog in het Scheldeland? 4 fietsroutes brengen je langs beklijvende oorlogsverhalen. Bekijk de routes digitaal of bestel je brochure. .

Tijdens de nacht van 6 op 7 juni 1915 stort een brandende zeppelin neer tussen het klooster van de zusters Onze-Lieve-Vrouw-Visitatie en de Sint-Amanduskerk van Sint-Amandsberg. De oorzaak van het ongeluk is onbekend. Er wordt schade veroorzaakt aan het Groot-Begijnhof, het klooster en aan de kerk. Er vallen dodelijke slachtoffers en gewonden in het Begijnhof en het klooster. De loftrompet wordt gestoken over de plaatselijke en Duitse geneesheren die de gewonden de eerste zorgen toedienen en over de Gentse brandweer die door snel ingrijpen erger kan voorkomen.

Dit was de verslaggeving in de kranten van 8 juni 1915. De bevolking van Sint-Amandsberg wist nochtans heel goed wat er aan de hand was. De Britse piloot Reginald Warneford was er in geslaagd de Duitse zeppelin LZ37 neer te halen. De zeppelin was wegens technische problemen op weg naar de vliegbasis van Gontrode. In de kouters van Gontrode en Lemberge werd in het voorjaar van 1915 een reusachtige luchtschipbasis opgetrokken door het Duitse leger. Duitse soldaten bouwden een gigantische hal geschikt voor het aanmeren van een zeppelin. Later stegen vanaf deze vliegbasis ook Gotha IV-vliegtuigen op. Zowel de zeppelins als de Gotha’s werden ingezet om bombardementen uit te voeren op Groot-Brittannië. Het luchtschip dat de grootste rol speelde in de luchtvaartgeschiedenis boven Gent en omstreken was de zeppelin LZ37.

Op 7 juni 2015 werd dit verhaal opnieuw tot leven gebracht in Sint-Amandsberg en in Gontrode. In Gontrode werd de site van het voormalig vliegveld opnieuw ingericht en toegankelijk gemaakt voor het publiek. Een panoramatafel vertelt het vergeten verhaal in woord en beeld. Via een fiets- en wandellus langs de belangrijkste points of intrest kom je alles te weten over het vliegveld van Gontrode tijdens de Eerste Wereldoorlog en het ontplofte luchtschip boven Gent. Op de website www.hetvliegveldvangontrode.be kan je je verdiepen in het uitgebreide verhaal.

Dit project kwam tot stand met ELFPO-steun: Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland en de intensieve medewerking van de Werkgroep Eerste Wereldoorlog van Melle.

• MEER INFO?
  Erfgoedcel Viersprong
  Sint-Antoniusplein 10
  9860 Oosterzele
  info@4sprong.be
  09 363 88 51

In augustus 1914 begint de Eerste Wereldoorlog. Oostenrijk-Hongarije en Duitsland staan tegenover Rusland, Frankrijk en Groot-Brittannië. Duitsland verklaart België de oorlog nadat Koning Albert I de vrije doorgang weigert voor de uitvoering van het fameuze Schlieffenplan. De Duitsers veroveren bijna gans België. Het front komt tot stilstand en stabiliseert zich van Nieuwpoort tot aan de Frans-Zwitserse grens. Aanvankelijk lijkt het er op dat de oorlog met Kerstmis voorbij zal zijn. Maar het loopt uit op een lange, bloederige uitputtingsslag die meer dan 9 miljoen levens zal eisen. Voordat het leger tot stilstand komt aan de IJzer begaan de Duitse eenheden zware wreedheden tegen onder meer de Melse burgerbevolking. Dit als vergelding voor het feit dat het Belgisch leger, zowel de burgerwacht als de militairen, zich hardnekkiger verzet dan verwacht. Tijdens de eerste maand van de oorlog blijft de Belgische burgerwacht in het gebied rond Melle actief tot na de val van Antwerpen. Daarna wordt Melle ingelijfd bij het Etappengebied. Het Etappengebied valt onder Duits militair bestuur. Hier bevinden zich de ondersteunende diensten zoals de hospitalen, de reparatiediensten en de administratie.

Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog staat de luchtvaart nog in zijn kinderschoenen. Het vliegtuig bestaat pas 11 jaar. In 1903 maken de gebroeders Wright de allereerste gemotoriseerde vlucht. In 1909 vliegt Blériot het 32 kilometer lange kanaal over. In de 19de eeuw verkennen hete luchtballonnen nog het luchtruim. In het leger ziet men onmiddellijk in wat het militaire belang van vliegen kan zijn. Alleen door het inzetten van vliegtuigen op alle mogelijke terreinen kan de ene militaire macht het winnen van de andere. Leger en marine zullen nooit meer afdoende zijn. Tijdens de 4 jaar durende oorlog groeit het vliegtuig uit van een kwetsbaar verkenningstoestel tot een krachtig en veelzijdig wapen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt de eerste geïntegreerde luchtmacht gevormd. Voor elke missie is er een vliegtuig: aanvallen, verkenning, ondersteuning en bommenwerpen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog is de Britse zeevloot oppermachtig. De Duitsers zoeken naar manieren om de Britten te treffen. Om de Engelsen vanuit de lucht aan te vallen, hebben ze vliegbasissen nodig. In de buurt van Gent vinden ze daarvoor geschikte terreinen. Ze bouwen meteen 5 vliegbasissen van waar ze bombardementen op Franse en Britse steden uitvoeren. Een van de belangrijkste vliegvelden ligt in Gontrode. Het bevindt zich deels op het grondgebied Lemberge. Gontrode ligt 33 meter boven de zeespiegel en in bijna loodrechte positie ten opzichte van Londen. Dat maakt van Gontrode een strategische vertrekbasis om Groot-Brittannië te bombarderen. De eerste terreurbombardementen vanuit Gontrode gebeuren met zeppelins. Gontrode is de enige luchthaven met een infrastructuur waar zeppelins kunnen opstijgen en landen. Vanaf 1917 worden Gotha G.IV -vliegtuigen ingezet.

Het vliegveld van Gontrode is een kleine stad. Het ligt buiten het bereik van de geallieerden aan het Westelijk front. Een compagnie van het Duitse tweede regiment Eisenbahn start met de aanleg in november 1914. Er wordt 27 hectare en 80 centiare grond geconfisqueerd. Opgeëiste burgers en Russische krijgsgevangenen leggen het vliegveld aan. De gemeente Lemberge betaalt de opgeëisten. In een reusachtige hangar meert een zeppelin aan. Het veld wordt met buizen gedraineerd. De bestaande spoorlijn tussen Gontrode en Landskouter wordt doorgetrokken naar het vliegveld om munitie, bommen, benzine, olie en waterstofgas aan te voeren. De bouw van het vliegveld gaat razendsnel. In maart 1915 is het vliegveld operationeel.

Op het vliegveld van Gontrode werken naast het vliegpersoneel en de grondploegen een Startdienst, een Waffenmeisterei, een Blinkfeuercommando, een meteorologische dienst en een telegrafie. De Startdienst bereidt het vertrek van de zeppelins en de Gotha’s voor en controleert ze voor het opstijgen. De Waffenmeisterei zorgt voor het onderhoud van de wapens en bewapent de toestellen. De bewapening bij de zeppelins en later ook bij de Gotha’s verschilt namelijk van vlucht tot vlucht. Het Blinkfeuercommando voorziet verlichting bij het opstijgen en landen van zowel de zeppelins als de Gotha’s. Dragonders of bewakers te paard bewaken het vliegveld dag en nacht. Er verblijven ongeveer 150 mensen. Vanaf 1917, met de komst van de Gotha’s, breidt het vliegveld uit met vliegtuighangars, barakken, luchtafweergeschut, munitiebunkers, een werkplaats voor onderhoud en herstel van motoren, een gemotoriseerde windroos en verharde landingsbanen voor de bommenwerpers.

Op het vliegveld van Gontrode verschijnt een reusachtige hal van 180 meter lang, 50 meter breed en 25 meter hoog. De oppervlakte is groter dan het grondoppervlak van de Sint-Baafskathedraal van Gent. De hal is modulair opgebouwd. De modulaire Eiffeltoren van Gustav Eiffel inspireerde de opbouw. De modules bestaan uit metalen profielen, planken en teerpapier. De zuidwestenwind bepaalt de oriëntatie van de hal. De hangar biedt plaats aan één zeppelin. Na het tijdperk van de zeppelins verleent de hal onderdak aan de Gotha- en de Staaken- vliegtuigen. De Duitsers blazen na afloop van de oorlog de hal op. Ze wordt in 1919 afgebroken wat meteen het einde van het vliegveld betekent.

De zeppelinhal heeft twee deuren, een vooraan en een achteraan. De luchtstroming vergemakkelijkt zo het binnen en buiten brengen van de zeppelin. Zo’n 100 manschappen trekken de zeppelin naar buiten en houden hem aan de grond. Voor en in de hal zijn sporen aangelegd waarlangs een karretje rijdt waaraan de landingstouwen van de zeppelin bevestigd worden. Zo kan de zeppelin tijdens het naar buiten brengen niet tegen de wanden van de loods slaan bij hevige zijwind. Eens buiten wordt de neus van de zeppelin met een zeppelinknoop vastgemaakt aan een aanmeerpaal voor zeppelins. De LZ33 is de eerste zeppelin met Gontrode als basis. Hij is 158 meter lang en heeft een doorsnede van 15 meter. Hij vaart 45 kilometer per uur en kan 8552 kilogram dragen. Na 22 vluchten stort hij neer en wordt hij gesloopt. Zijn opvolger, de LZ35, vaart al 80 kilometer per uur en kan tot 2 kilometer hoogte stijgen. Hij stort neer in Aalter op 13 april 1915.

Vliegpleinen en zeppelinhangars zijn geliefkoosde doelwitten van Britse piloten. Vanaf hun aanleg in 1915 ondergaan de Gentse vliegvelden bijna wekelijks bombardementen. Dit veroorzaakt heel wat materiële schade en angst bij de burgerbevolking in de omgeving. Op 18 april 1915 dropt de Britse piloot Hawker handgranaten uit zijn vliegtuig boven de vlieghal. De onbemande Duitse observatieballon gebruikt hij als schild tegen het Duitse luchtafweergeschut. In de observatieballon spotten Duitsers vijandelijke vliegtuigen. De ballon karakteriseert de skyline van de regio en staat bij de bekend als “het varken van de keizer”. Hawker raakt de hal en veroorzaakt zo twee gaten in het dak. Hij behoort tot het zesde eskadron van de Royal Flying Corps (R.F.C.). Manfred von Richthofen schiet hem op 23 november 1916 neer in een luchtgevecht. Hawker wordt zo het elfde slachtoffer van de Rode Baron.

De Duitsers willen de Britten moreel treffen tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Britten zien hun eiland als een onneembare vesting. De hoofdstad Londen is een belangrijk financieel centrum. De Duitsers bedenken een geheime strategie om Groot-Brittannië te verwoesten: het vuurplan. Groot-Brittannië moet volledig in vlammen opgaan door bombardementen met brandbommen. De Duitsers hopen zo dat de moegetergde Britse bevolking haar regering zal verplichten uit de strijd te stappen. Zo kan Duitsland de oorlog op het continent verder uitvechten met Frankrijk. De bedreiging vanuit de lucht veroorzaakt een enorme paniek bij de Britse bevolking. Bovendien verplichten deze aanvallen de Britten om hun jachtvliegtuigen terug te roepen van het front om de hoofdstad te verdedigen. Op 31 mei 1915 bereikt de eerste Duitse zeppelin Londen. De LZ38, opgestegen in Gontrode, bombardeert de buitenwijken van Noord-Londen en trekt dan zuidwaarts. Op 25 mei 1917 vertrekken 23 Gotha’s vanuit Gontrode en Sint-Denijs-Westrem om Folkestone te bombarderen. Er vallen 60 doden. Deze strategische aanvallen op Groot-Brittannië worden ook wel the First Blitz genoemd.

Generaal Giulio Douhet (°1869-†1930) wordt beschouwd als de eerste militaire theoreticus van de oorlogvoering in de lucht. Luchtoverwicht betekent de overwinning in de oorlog. De luchtmacht is het middel bij uitstek voor een totale oorlogsvoering. Hoe groter de materiële en psychologische schade, hoe sneller het moreel van de bevolking breekt. Peter Strasser (°1876-†1918) hoofd van de Duitse zeppelinvloot volgt deze theorie en wil door strategische bombardementen op Groot-Brittannië paniek veroorzaken bij de Britse bevolking. Zijn plan faalt echter. Hij sterft in een zeppelin op weg naar Londen op 5 augustus 1918 in een laatste poging tot triomf. Hij toont wel hoe oorlogen voortaan gevoerd zullen worden. Efficiëntere technologie vervangt zijn luchtschepen. Moderne oorlog staat vanaf nu gelijk aan totale oorlog.

Drie jaar voor het eerste vliegtuig opstijgt, onthult een gepensioneerde Duitse generaal zijn eigen revolutionaire vliegmachine. Ferdinand Adolf Heinrich August Graf von Zeppelin wordt geboren op 8 juli 1838 in Konstanz. Tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1870 ziet hij hoe de Fransen luchtballonnen inzetten voor verkenning, waarnemingen en communicatie. Vanaf 1891 werkt hij aan de bouw van een “lichter-dan-lucht” vliegend schip dat hij naar zichzelf vernoemt. De zeppelin heeft de vorm van een sigaar en is gevuld met waterstof. Waterstof is namelijk lichter dan lucht. De zeppelin is de eerste bestuurbare luchtballon die passagiers transporteert. Voor de Eerste Wereldoorlog kent de zeppelin een enorme populariteit. Aanvankelijk is de zeppelin dus een vreedzame uitvinding. Graaf von Zeppelin overleeft het misbruik van zijn uitvinding niet lang. Hij sterft in 1917.

Het verhaal van de zeppelins is voornamelijk een Duits verhaal, hoewel ook Groot-Brittannië, Italië en de Verenigde Staten met wisselend succes luchtschepen bouwen. Van bij zijn eerste verschijning in het luchtruim in 1900 maakt de zeppelin een verpletterende indruk op de bevolking. De zeppelin gaat het vliegtuig vooraf en kent zijn hoogdagen in de jaren ’20. De zeppelin leek voorbestemd om een aanzienlijk deel van het passagiersvervoer over lange afstand voor zijn rekening te nemen. Na een aantal spectaculaire ongevallen met dodelijke afloop daalt de populariteit van de zeppelins echter. Het ongeval met de Hindenburg (LZ129) op 6 mei 1937 in Lakehurst betekent het einde van de passagiersvluchten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog voert de zeppelin aanvallen op steden uit. De bombardementen van Luik en Antwerpen van augustus 1914 confronteren de bevolking met de verschrikking van de moderne oorlog. De zeppelin zou Duitsland naar de overwinning leiden en is hun propagandamiddel bij uitstek.

De eerste zeppelins zijn sigaarvormig en ongeveer 198 meter lang. Ze bestaan uit een aluminium frame waaraan een 20-tal zakken gevuld met waterstofgas bevestigd zijn. Waterstofgas is lichter dan lucht waardoor een zeppelin heel gemakkelijk kan opstijgen. De zakken voor het waterstofgas worden gemaakt van koeiendarmen. Om een zeppelin van voldoende waterstofgaszakken te voorzien zijn de darmen van 250.000 koeien nodig. Het is dus perfect begrijpelijk dat worsten draaien verboden is tijdens de Eerste Wereldoorlog. De moeilijkheid bestaat erin de zeppelins luchtdicht te maken. De waterstofmoleculen ontsnappen gemakkelijk door het stoffen weefsel waardoor er permanent gas weglekt. Alle zeppelins in Duitsland krijgen een constructienummer. De zeppelinfabriek van Graaf von Zeppelin levert 130 luchtschepen af waarvan er 110 de fabriek verlaten voor het einde van de Eerste Wereldoorlog. De zeppelins kregen een nummer van LZ1 tot LZ130. Een LZ is een zeppelin van de landmacht.

Een zeppelinbom is een brandbom. De bom is omhuld door een met teer ingestreken touw en gevuld met thermiet en benzeen. Deze chemische stoffen produceren extreem veel hitte. Een ontstoken bom veroorzaakt brand. Op die manier kunnen gebouwen in brand “gebombardeerd” worden. De bemanning gooit bommen uit de gondel van de zeppelin naar beneden in de hoop het doel te raken. Van precisiebombardementen was nog geen sprake. De zeppelinbom is geïnspireerd op de Romeinse brandbom. Britse soldaten tonen fier een niet-ontplofte zeppelinbom.

Op 2 september 1916 vindt de grootste Duitse luchtaanval van de hele oorlog plaats. Zestien Duitse zeppelins vliegen richting Londen. Rond 23 uur stijgen de Britse vliegtuigen ter verdediging op. De Britse piloot William Leefe Robinson slaagt erin een zeppelin neer te halen dankzij speciale kogels. Eindelijk vechten de Britten terug! Ze zingen het volkslied en dansen op straat. In de kranten schrijven journalisten over de grootste gratis voorstelling aller tijden. De brandende, neerstortende zeppelin heeft een hoge spektakelwaarde. Deze dag van Britse triomf staat geboekstaafd als zepp sunday. Tienduizenden Londenaren zoeken tussen de wrakstukken naar souvenirs. William Leefe Robinson is op slag de beroemdste man van Groot-Brittannië. Er worden baby’s, bloemen en hoeden naar hem vernoemd. Zijn techniek laat toe nog meer zeppelins neer te halen. Het is het begin van het einde van het zeppelintijdperk. Het neerhalen van de zeppelin van de meest succesvolle Duitse luchtschipcommandant Mathy betekent het einde van de zeppelin.

Luchtafweergeschut maakt deel uit van de luchtverdediging. Het wordt tijdens de Eerste Wereldoorlog ontwikkeld en tijdens de Tweede Wereldoorlog bekend onder de naam FLAK (FLugAbwehrKanone). Tijdens de Eerste Wereldoorlog beschieten vooral machinegeweren en kanonnen vijandelijke vliegtuigen en andere luchtdoelen. Door de eerste successen van de nachtelijke Duitse zeppelinraids naar Groot-Brittannië drijven de Britten hun verdediging op. Nieuwe zoeklichten, mitrailleurs en kanonnen moeten de luchtschepen lokaliseren en neerhalen. ’s Nachts volgen grote schijnwerpers vijandelijke toestellen. Het luchtafweergeschut staat meestal op de grond. De sterke Britse luchtverdediging dwingt ook de Gotha’s om vanaf september 1917 ’s nachts aan te vallen. Het Britse luchtdoelgeschut beschadigt veel bommenwerpers. Hoewel tegenwoordig voor het uitschakelen van vliegtuigen vaak geleide wapens gebruikt worden, is het algemeen gebruik van luchtafweerkanonnen en mitrailleurs nog steeds actueel.

“East Ridgeway, Cuffley, Potters Bar, September 3rd 1916. Dear daddy, hope you are not alarmed, you should not be, unless you know where one of the zepps went. I have heard that it raided London and caused heavy casualties. But this I know because I saw, and so did everyone else in the house. Here is my story: I heard the clock strike 11 o’ clock. I was in bed and just going to sleep. Between 2 o’ clock and 2.30 o’ clock Lilly (the servant) woke Miss Willyard from an aeroplane above with an incendiary bomb by a lieutenant Robertson (Johnson?). We have some … some wine and wood framework. The weather is beastly but Mrs en Miss Willy are jolly people, hoping you are all well, love to all, your loving son, Patrick. Please don’t be alarmed, all is well that ends well (this did for us). We are all quite safe.” Patrick, een Brits jongentje van ongeveer 8 jaar, beschrijft warrig hoe een overvliegende zeppelin hem ’s nachts wekt. Een brandbom valt neer, dicht bij zijn huis in Potters Bar. Er vallen gelukkig geen slachtoffers. Potters Bar ligt op ongeveer 50 kilometer van Londen. De zeppelin vervolgt zijn weg richting Londen waar hij grote schade zal veroorzaken.

De Britse krant “Daily Mail” sticht een zeppelinfonds voor haar geregistreerde leden die schade lijden door zeppelinbombardementen. Het fonds bevat 10.000 pond. Lezers kunnen een beroep doen op dit fonds en worden zo schadeloos gesteld. Het bedrag wordt verdeeld onder de leden die onder meer een familielid verliezen, schade oplopen door bominslagen of gewond raken door een luchtaanval. Een tweede affiche vermeldt de precieze bedragen die uitbetaald worden aan slachtoffers. Zo krijgen de nabestaanden voor het overlijden van een familielid in eerste rang 200 pond uitbetaald door het zeppelinfonds.

In 1917 breekt het Gotha-tijdperk aan. Tijdens het voorjaar van 1917 stationeren de Duitsers in het grootste geheim Gotha-bommenwerpers op de vliegvelden van Sint-Denijs-Westrem, Mariakerke, Oostakker en Gontrode. Het zijn grote tweemotorige bommenwerpers met 3 bemanningsleden. De Gothaer Wagonfabrik produceert de toestellen. Ze hebben een actieradius van 6 uur, kunnen 300 kilogram bommen aan boord laden en hebben een speciaal vizier om de bommen gericht te werpen. Het is de eerste echte strategische bommenwerper uit de geschiedenis. Vanaf mei 1917 worden ze bijna onafgebroken ingezet op Britse doelwitten zoals Folkestone, Harwich en Londen. Ze vliegen op 4000 meter hoogte en kunnen zo heel moeilijk geraakt worden door het Britse luchtafweergeschut. Intussen denken de Britten dat met het verdwijnen van de zeppelins uit Gontrode alle gevaar geweken is. Ze bouwen hun luchtverdedigingssysteem af en sturen hun vliegtuigen terug naar het Franse front. De luchtweg naar Groot-Brittannië ligt zo open voor de Duitsers.

De geheime operatie met Gotha-bommenwerpers wordt de operatie Türkenkreuz genoemd. De opperbevelhebber van de Duitse luchtstrijdkrachten Ernst Von Hoeppner voert de operatie uit. Het doel is Londen en de Oostkust van Groot-Brittannië bij dag te bombarderen om paniek te zaaien onder de Britse bevolking. De KAGOHL 3 (KAmpfGeschwader der Obersten Heeresleitung der Luftwaffe 3) of het England Geschwader voert de operatie uit. Deze eenheid bestaat uit vier Staffeln (afdelingen). Staffel 13 en 14 hebben Sint-Denijs-Westrem als uitvalsbasis, Staffel 15 en 16 Gontrode. De leiding van Kagohl 3 is in handen van de imponerende Ernst Brandenburg. De bemanningsleden verblijven in de kastelen rond de vliegvelden. De foto toont de officieren-vliegeniers van de Staffel 13 op het terras van het kasteel Pycke in Melle. Vooraan rechts zit adjudant Adolf Genth, zijn piloot Radke staat achteraan rechts. In de nacht van 19 mei 1918 vliegen 38 Gotha’s naar Engeland voor de laatste en grootste raid uit de Eerste Wereldoorlog. Zes Gotha’s worden uit de lucht geschoten door Britse jagers en luchtafweer, een zevende crasht tijdens het landen. Na deze raid stoppen de bombardementen op Engeland.

De Gotha’s hebben een spanwijdte van 24 meter. In de neusgondel zit de gezagvoerder. Hij bedient het machinegeweer en het bommenvizier. Achter hem zit de piloot in een open cockpit. Daarachter zit de boordschutter. Hij moet het vliegtuig langs achter beschermen. Hij kan ook door een gat in de vloer van de romp vuren. De Britse piloten ondervinden snel dat men een Gotha langs onder niet ongestraft kan aanvallen. De bemanningsleden zijn uitgerust om op grote hoogte te vliegen. Ze hebben een zuurstoffles met vloeibare zuurstof voorzien van een darmpje dat ze tussen hun lippen klemmen. Hun kledij wordt met elektrische weerstanden op temperatuur gehouden. Op 4000 meter hoogte is het namelijk ijskoud. Communiceren doen ze via lichtkogels en gebarentaal. De Gotha’s zijn lichtblauw geschilderd zodat ze minder zichtbaar zijn in het luchtruim. Ze vliegen aanvankelijk vooral overdag. Nadat de Britten heel wat Gotha’s neerhalen, beginnen de Duitsers met nachtvluchten. Hiervoor worden alle toestellen zwart geschilderd.

Een Gotha weegt ongeveer 2500 kilogram. Hij is licht, kan snel klimmen en is uitermate wendbaar. De zware bommen worden aan de romp en de vleugels bevestigd. Het gewicht van de Gotha is dan ook zijn grote nadeel. De staart is moeilijk te manipuleren. De Gotha’s mogen enkel opstijgen bij ideaal vliegweer. Het landen is een riskante onderneming. Nadat de bommen gedropt zijn en de brandstoftank vrijwel leeg, is de Gotha een speeltje van de wind. Heel veel toestellen crashen bij het landen. Door het Verdrag van Versailles in 1919 moeten de Duitsers de Gotha-bommenwerpers afstaan aan de Entente die ze vernietigt. In 1918 vinden de Polen tijdens de Poolse opstand een verlaten Gotha IV terug. Hij wordt hersteld en ingezet tijdens de Pools-Russische Oorlog maar in de zomer van 1920 uit dienst genomen door gebrek aan reserveonderdelen. Er blijft één Gotha bommenwerper tot 1921 in Nederlandse dienst. Dat is de allerlaatste Gotha IV.

Frank Dobson schilderde dit schilderij in 1918. Hij is afkomstig uit Essex in het Verenigd Koninkrijk. Het toont een landbouwlandschap met op de achtergrond rokende fabrieksschoorstenen bij een dramatische zonsondergang. Aan de hemel is een ballonversperring te zien die kort voor het einde van de Eerste Wereldoorlog in gebruik raakt als reactie tegen de Duitse aanvallen met Gotha-vliegtuigen. De ballonnetten worden met een stalen kabel aan de grond gehouden en staan op 450 meter van elkaar. Het is de bedoeling vijandige vliegtuigen te strikken in de netten. In werkelijkheid is er nooit een Duits vliegtuig in de ballonnetten gevlogen. De vliegtuigen moeten wel hoger vliegen waardoor ze minder efficiënt bommen kunnen droppen en makkelijker aangevallen kunnen worden. Elke avond worden de netten boven de Kynochfabriek gespannen. De fabriek produceert explosieven en munitie. De fabriek is dan ook een voor de hand liggend doelwit voor de Duitsers.

De Zeppelin-Staaken is het grootste vliegtuig van de Eerste Wereldoorlog. Het heeft een spanwijdte van 42 meter. De reuzenvliegtuigen hebben een betonnen baan nodig voor het opstijgen en landen. De betonnen baan wordt aangelegd op het vliegveld van Scheldewindeke. Vanaf 1917 is het vliegveld van Scheldewindeke de thuisbasis van de Zeppelin-Staakens. Zowel het Blauw Kasteel als andere domeinen in de omtrek worden gebruikt als logies voor de officieren. Opmerkelijk zijn de gondels met telkens twee motoren. In elke gondel zit tijdens de vlucht een technieker. Er worden slechts 18 vliegtuigen van dit type gemaakt, waarvan er 13 effectief aan het front opereren. Slechts drie ervan halen de geallieerden neer. Tot op heden blijft de Zeppelin-Staaken een van de grootste houten vliegtuigen ooit gebouwd.

Met de komst van de reuzenvliegtuigen of de Staakens wordt het vliegveld van Gontrode uitgebreid. Er komen nieuwe loodsen bij. Om de reuzenvliegtuigen optimaal te laten opstijgen en landen halen Duitsers de molen van Lemberge neer. Op 22 augustus 1917 gaat deze 15de eeuwse molen in vlammen op. De molen was eigendom van de familie Van Gansberghe waarnaar de Burgemeester Van Gansberghelaan genoemd is. De foto toont de horizon met de molen van Lemberge voor zijn afbraak.

Tussen 1916 en 1930 bouwen de Britten langs de Zuidoostkust van Groot-Brittannië akoestische reflectoren of geluidsspiegels om het geluid van vijandige vliegtuigen tijdig te kunnen waarnemen. Het is een soort voorloper van de radar. Het geluid van vliegtuigen is via de spiegel hoorbaar op een afstand van 12 tot 22 kilometer. Op die manier kan een vliegtuig gedetecteerd worden voor het gezien wordt. In de voormalige Britse kolonie Malta bouwen de Britten ook een geluidsspiegel. Het is de enige die overzee gebouwd is. Door de ontwikkeling van snellere vliegtuigen en radarsystemen geraken de geluidsspiegels in onbruik.

De LZ37 maakt zijn eerste vlucht op 5 maart 1915. De zeppelin heeft een volume van 22470 m³ dat verdeeld is over 18 waterstofgaszakken. De buitenbekleding is aan een aluminium frame bevestigd. Hij is 158 m lang en heeft een diameter van 15 m. Hij beschikt over twee gondels, haalt 70 km per uur, kan tot 2000 m hoogte stijgen en heeft een actieradius van 2200 km. Begin april 1915 loopt het luchtschip zware schade op en moet het hersteld worden. Op 25 mei 1915 krijgt het een nieuwe basis, Etterbeek. Op 6 juni 1915 vliegt de zeppelin voor het eerst op Londen onder het bevel van kapitein Otto Van Der Haegen. De missie wordt samen met de LZ38, de LZ39 en de L9 uitgevoerd. De LZ37 stort op 7 juni 1915 rond 2u30 neer in Sint-Amandsberg.

De 4 Duitse zeppelins LZ37, LZ38, LZ39 en de L9 stijgen in de late namiddag van zondag 6 juni 1915 op met als doel Londen te bombarderen. De LZ38 krijgt motorproblemen en keert terug naar zijn basis in Evere. Door een dichte mist boven de Noordzee wordt de nachtelijke raid naar Londen afgeblazen en krijgen de kapiteins van de zeppelins de opdracht de spoorweginstallaties boven Calais te bombarderen. De Britse kustwacht heeft het bericht van de missiewijziging onderschept. Rond middernacht stijgen twee Britse piloten, Wilson en Mills, op van hun basis in Saint-Pol-Sur-Mer om de basis in Evere te bombarderen. De hangar en de LZ38 lijden zware schade. Rond 1u stijgen ook de Britse piloten Warneford en Rose op van de vooruitgeschoven basis in Veurne met als opdracht de terugkerende Duitse zeppelins op te wachten nabij Gent. De boordverlichting van Luitenant Rose valt uit en hij moet terugkeren naar Veurne. Onderluitenant Warneford zet de missie alleen verder tegen de orders van zijn overste in.

Reginald Warneford vliegt tijdens de nacht van 6 op 7 juni 1915 met een Morane Saulnier. Rond 2 uur ’s nachts bevindt hij zich in de buurt van Gent als hij de Duitse LZ37 spot. Door gaslekken en het feit dat er geen ballast meer gelost kan worden, heeft hij problemen om op hoogte te blijven. Kapitein Van Der Haegen wil de zeppelin laten landen op de basis in Gontrode. Warneford slaagt er in boven de LZ37 uit te stijgen en 6 granaten te droppen. De laatste treft doel met een enorme explosie tot gevolg. De zeppelin drijft brandend af richting Sint-Amandsberg en laat een spoor van wrakstukken na. De stukjes aluminium zijn na de ramp zeer gegeerd. De brandende zeppelin verliest een brokstuk boven het Sint-Elisabethbegijnhof en slaat een gat in het dak van het huis van de begijn Sidonie Maes. De 9-jarige Odile Maes komt hierbij om het leven. Daarna breekt de brandende zeppelin in twee. De voorkant valt op het klooster van de zusters van Onze-Lieve-Vrouw Visitatie waarbij zuster Elisa het leven laat. Het achterste deel mist nipt het klooster en komt op het kerkplein terecht tussen de kerk en het gemeentehuis. De wrakstukken versperren de ingang van de kerk. Acht van de 9 bemanningsleden van de zeppelin storten te pletter en overleven de ramp niet. Het neerhalen van de LZ37 is een keerpunt voor de Britten. Ze kunnen de Duitsers wel degelijk verslaan!

Op de achterkant van dit schilderij van M. Peeters staat vermeld: “Destruction par un avion anglais piloté par M. Wilfort du hangar et du zeppelin LZ22 à Evere dans la nuit du dimanche au lundi 7/6/1915 à 2h du matin. Cette vue a été prise le lundi à 2h de l’après-midi du jardin du café à l’enseigne In den oude kapelle à Evere.” In de late namiddag van zondag 6 juni 1915 vertrekken de LZ37, de LZ38, de LZ39 en de L9 van verschillende Duitse vliegbasissen om Londen te bombarderen. De LZ38 krijgt al snel technische problemen en keert terug naar zijn basis in Evere waar de Britse piloten Wilson en Mills hem vernielen. De vliegbasis is lange tijd buiten gebruik. De naam van de Britse piloot op de achterkant van het schilderij is fout gespeld en moet dus Wilson zijn. De LZ22 moet de LZ38 zijn. Waarschijnlijk werden de cijfers van de zeppelin LZ38 verwisseld met de cijfers van het vliegtuig van de Britse piloten, namelijk de Farman HF 22. Ongeveer op hetzelfde tijdstip haalt de Britse piloot Reginald Warneford de zeppelin LZ37 neer boven Sint-Amandsberg. Van een succesnacht langs Britse zijde gesproken!

Reginald Alexander John Warneford (°1891-†1915) wordt geboren in Darjeeling (Brits-Indië). Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog meldt hij zich bij het Britse leger als piloot. Hij behaalt zijn vliegbrevet op 15 maart 1915. Hij leert vliegen in twee weken tijd. Vandaag doet een piloot daar minstens anderhalf jaar over. Op 7 mei 1915 wordt hij ingedeeld bij de First Wing van de Royal Naval Air Service met als basis Saint-Pol-Sur-Mer. De piloten van deze basis hebben als voornaamste taak zeppelinbasissen aan te vallen om luchtaanvallen en verkenningen boven Groot-Brittannië te voorkomen. Warneford is een roekeloze en ongedisciplineerde piloot en krijgt de bijnaam wild hawk. In de namiddag van 17 juni 1915 vliegt hij zijn gloednieuwe Farman 27 in. De journalist Henry Beech-Needham vliegt mee. Hij schrijft een artikel over Warneford. Bij het nemen van een foto leunt hij te ver naar achter en wordt gegrepen door de schroef van het vliegtuig. Warneford verliest controle over het vliegtuig en het stort neer. Warneford en Beech-Needham worden uit het vliegtuig geslingerd. Ze overleven de val niet.

Manfred Albrecht Freiherr von Richthofen (°1892-†1918) is een Duits gevechtspiloot. In 1911 gaat hij in dienst in het West-Pruissisch Ulanenregiment. In 1915 wordt hij piloot bij de Duitse luchtmacht. Hij blijft wel zijn Ulanka, de typische jas van de Ulanen, dragen. Na een korte periode aan het Russische front wordt hij in augustus 1916 overgeplaatst naar Frankrijk en op 17 september van dat jaar behaalt hij de eerste van tachtig officiële overwinningen. Niemand overtreft zijn score van tachtig overwinningen waardoor hij de beroemdste piloot van zijn tijd is. In 1917 krijgt hij het bevel over een groep van vier eskaders die met vliegtuigen met bonte beschilderingen vliegen. De Britten noemen ze Richthofen’s Flying Circus. Hijzelf vliegt met een rode Albatros DIII, wat hem de bijnaam Rode Baron oplevert. Op 20 april 1918 wordt hij dodelijk getroffen. De latere nazileider Hermann Göring neemt het bevel over het Flying Circus over. De foto toont de Rode Baron op bezoek in Gontrode.

Het Huis Windsor, oorspronkelijk het Huis Saksen-Coburg en Gotha, is sinds 1917 de naam van de Britse koninklijke familie. In 1917 verandert Koning George V de oorspronkelijke Duitsklinkende achternaam van de koninklijke familie in het Engelsklinkende Windsor (naar Windsor Castle). Dit om de bevolking gerust te stellen die, na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, alle connecties met Duitsland wil verbreken. De Duitse naam komt oorspronkelijk van het huwelijk tussen Koningin Victoria en Albert van Saksen-Coburg en Gotha in februari 1840. De naamsverandering geldt alleen voor de nakomelingen in de mannelijke lijn van Koningin Victoria en niet in de vrouwelijke lijn. In april 1952, twee maanden nadat ze de troon bestijgt, brengt Koningin Elizabeth II duidelijkheid over de dynastienaam door een verklaring tegenover de Privy Council te geven waarin ze poneert: "Het is mijn wil en mijn wens dat ik en mijn kinderen voortaan onderdeel zullen uitmaken van het Huis en de Familie van Windsor en dat mijn nakomelingen die getrouwd zijn en hun nakomelingen de naam Windsor zullen dragen".

Met het Verdrag van Versailles beëindigen Duitsland en de Entente formeel de Eerste Wereldoorlog. Het wordt afgesloten in de spiegelzaal van het kasteel van Versailles, een voorstad van Parijs. De economische en sociaal-politieke gevolgen van het verdrag zijn heel zwaar voor Duitsland. Ze moeten herstelbetalingen betalen zonder dat de hoogte en de looptijd ervan worden vastgelegd. De oorlogsmisdadigers worden uitgeleverd en berecht. Het Duitse Rijk moet volledig ontwapend worden en wordt verplicht alle kolonies af te staan. Daarbij komt nog een grote inperking van het Duitse grondgebied. Door deze maatregelen geraakt Duitsland in zwaar economisch verval. Het verdrag van Versailles geeft aanleiding tot de opkomst van het nazisme en het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.

Octaaf De Clercq, onderpastoor van Sint-Pieters-Buiten in Gent is een spilfiguur binnen het Gentse inlichtingen- en spionagenetwerk. Hij was afkomstig van Merelbeke. Zijn woning fungeert als brievenbus waar geheime informatie over troepenverplaatsingen, munitiestapels en krijgsobservatoria binnengebracht en opgehaald wordt. Het netwerk saboteert een aantal Duitse acties. Zo laten ze een trein ontsporen op het viaduct van de Kortrijksesteenweg. In 1916 valt het doek definitief over het netwerk. De leden worden door de Duitsers ter dood veroordeeld. Ze dienen een gratieverzoek in bij de Duitse Keizer. Tot op het einde gelooft de familie van Octaaf De Clercq dat hem gratie zal verleend worden. Op 11 augustus 1916 wordt hij echter samen met 6 anderen voor den kop geschoten op een terrein langs de Offerlaan in Gent. Vandaag staat een monument aan dit Oord der Gefusilleerden ter nagedachtenis van 52 neergeschoten burgers. De onderpastoor schrijft zelf de teksten voor zijn bidprentje. Hij wordt begraven in Sint-Amandsberg. Later wordt zijn lichaam naar het kerkhof van Merelbeke overgebracht waar zijn graf volledig gerestaureerd is.

Via twee fietslussen en een wandellus kan je de volledige site van het vliegveld ontdekken. De wandelroute start aan het station van Gontrode en loopt rond het voormalig vliegveld. Zo krijg je vanuit elke hoek een spectaculair uitzicht over de bunkersite.
De fietslus Sint-Amandsberg – Westerbegraafplaats – Sint-Amandsberg voert je langs plaatsen waar de crash van de zeppelin LZ37 nog tastbaar aanwezig is. De fietslus Gontrode – Sint-Amandsberg – Gontrode brengt het verhaal van het vliegveld terug tot leven. De twee lussen kan je afzonderlijk of samen afleggen.
Je kan de kaarten downloaden of gratis ophalen in de bibliotheken, gemeentebesturen, sportdiensten, culturele centra en toeristische infopunten van Destelbergen, Lochristi, Melle, Merelbeke, Oosterzele en Sint-Lievens-Houtem. De kaarten zijn ook te verkrijgen in de horecazaken van Melle.

• Download wandelkaart | Download fietskaart